Türkiye Yazarlar Birliği (TYB) Ankara Şubesi tarafından düzenlenen “Bir Kitap Bir Yazar” programının bu haftaki konuğu, “Kültürel Dinî Farklılık ve Ebû Hanîfe” kitabının yazarı, TYB Başkanı ve ASBÜ Rektörü Prof. Dr. Musa Kazım Arıcan oldu.
Söyleşide Prof. Dr. Arıcan, Hazreti Ali’nin “İnsanlar ya dinde kardeşin ya da hilkatte eşindir” sözünü hatırlatarak, Ebû Hanîfe’nin dini anlayışının geniş ve kapsayıcı olduğunu vurguladı. Arıcan, Ebû Hanîfe’nin özelde ‘din kardeşliği’, genelde ise ‘yaratılış kardeşliğini’ esas aldığını belirtti.
Program yöneticisi TYB Ankara Şube Başkanı şair-yazar Mehmet Sait Uluçay, ilk yayımlandığından itibaren büyük ilgi gören ve Hece Yayınları’ndan ikinci baskısı yapılan “Kültürel/Dini Farklılık ve Ebû Hanîfe” kitabının içeriğine ve kapsadığı konu başlıklarına değindi. Uluçay, Ebû Hanîfe’nin İslâm’da hukukî düşüncenin ve içtihat anlayışının gelişmesindeki rolüne dikkat çekti.
TYB Ankara Şube Başkanı Mehmet Sait Uluçay’ın yönelttiği “Kültürel Dinî Farklılık ve Ebû Hanîfe” kitabının hikayesi ile söyleşiye başlayan Prof. Dr. Arıcan, doktora tezinin Spinoza olduğunu belirterek, Spinoza’nın Yahudilik eleştirisi yaptığı için havradan atıldığını, dışlandığını, ayrıca dışlanmasında Spinoza’nın ailesinde ‘Hz. Muhammed’ isminin merkez bir kavram olmasının da etkili olmuş olabileceğini anlattı.
Kitabın konusu olarak Ebû Hanîfe’yi seçmesinin temel nedeninin yeterince tanınmaması ve fikirlerinin hak ettiği yeri almaması olarak ifade eden Prof. Dr. Arıcan, Ebû Hanîfe’nin ‘fıkıh sistemcisi’ ve ‘düşünce sistemcisi’ olduğunun altını çizdi.
Hedefinin Ebû Hanîfe, Farabi, Gazeli, İbn-i Rüşt ve Maturidi’nin hayatlarını ve düşüncelerini kitaplaştırmak, bu münevverlerle Nurettin Topçu ve Erol Güngör gibi günümüz münevverlerinin fikirleri arasında bağlantılar kurmak olduğunu söyleyerek, “Ebû Hanîfe başta olmak üzere bu alimlerin düşünceleri üzerinden güncel okumalar yapmaya çalışıyorum. Günümüz sorunlarına çareler üretebilir miyiz noktasında çalışmalar yapıyorum.” dedi.
Dini dışlayıcılık, dinde dışlayıcılık, dini kapsayıcılık, dinde kapsayıcılık, dini çoğulculuk, dinde çoğulculuk, kültürel çoğulculuk ve kapsayıcılık kavramlarını tek tek açıklayan TYB Başkanı ve ASBÜ Rektörü Prof. Dr. Musa Kazım Arıcan, dini ve kültürel çoğulculuk, kapsayıcılık ile dini ve dinde dışlayıcılık konularında hem dinler hem de mezhepler üzerinden örnekler verdi.
Dini çoğulculuk konusunda bir dönem ses getiren tartışmalar yapıldığını, genel olarak ‘tüm inançların, bu dünyadaki yapıp ettiklerine bakarak, uhrevi taraflarını görmezden gelerek eşitleme anlayışının’ ön plana alındığını belirten Prof. Dr. Arıcan, ‘dini çoğulculuğun Avrupa Birliği’nin alt yapısını oluşturma düşüncesi ve projesi’ olduğunu öne sürdü. Prof. Dr. Arıcan, dini çoğulculuk ile kültürel çoğulculuğun farklı olduğunu ifade ederek, kültürel çoğulculuğun Hatay başta olmak üzere ülkemizde olumlu örneklerinin yaşandığını söyledi.
Ebû Hanîfe’nin din anlayışının geniş ve kapsayıcı olduğunu, çağlar üstü düşünceler ürettiğini belirten Prof. Dr. Arıcan, Ebû Hanîfe’nin Kur’an ve sünnet merkezli bir düşünceye sahip olduğunu, sahabenin hayatından yararlandığını, kıyas ve icma yoluna başvurduğunu, çalışmalarında akıl ve metodolojiye büyük önem verdiğini anlattı.
Ebû Hanîfe’nin zahire göre karar verilmesi tezini savunduğunu belirten Prof. Dr. Arıcan, Ebû Hanîfe’nin din anlayışının ‘Allah’ın rahmetine sığınmak, Allah’ın rahmetinden umut kesmemek’ şeklinde özetlenebileceğini söyledi.
Bosna Milli Marşı’nın yazarı tefsir alimi Cemalettin Latiç’in Ebû Hanîfe’nin dini yorumlarını çok önemsediğini belirterek, Ebû Hanîfe’nin oğluna ve öğrencilerine yazdığı mektuplarda sosyal, kültürel, insani, medeni, 27’nin üzerinde temel ilkeler ortaya koyduğunu, bu ilkelerin AB ve Maastricht kriterleriyle uyumlu olduğunu belirtti.
Kendi değerlerimizin ve düşünce insanlarımızın yeterince kıymetini bilmediğimizin altını çizen Prof. Dr. Musa Kazım Arıcan, ‘varlığı kavrama anlamında Aristo ve Platon’un İbn-Arabi, Yunus Emre ve Mevlana’dan daha geri olduğunu’ sözlerini ekledi.
Söyleşi, soru-cevaplardan TYB Ankara Şube Başkanı Mehmet Sait Uluçay’ın Arıcan’a Teşekkür Beratı takdimi ve toplu fotoğraf çekimiyle tamamlandı. Programdan sonra “Spinoza’nın Tanrı Anlayış” kitabı ile “Kültürel Dinî Farklılık ve Ebû Hanîfe” kitabını imzalayan Prof. Dr. Musa Kazım Arıcan okuyucularıyla sohbet etti.
