Muhammed IŞIK / TYB Ankara Şubesi YK Üyesi
Bir Öykü Haritası Üzerinden Edebiyatın İzinde
Matruşka Yayınları’ndan çıkan Kitaplar Üzerine Bir Kitap, Gülhan Tuba Çelik’in çeşitli dergilerde yayımlanmış yazılarından özenle seçilmiş 23 incelemeyi bir araya getiriyor. Çelik, bu çalışmasında öykü kitaplarını tanıtırken onları kapsamlı bir bakışla ele alarak edebi metinleri kültürel, psikolojik ve felsefi bağlamlarda değerlendiriyor. Kitap, 161 sayfalık hacmine rağmen oldukça yoğun ve zengin bir içerik sunuyor. Son bölümde yer alan kaynakça ise okura yeni okuma güzergâhları oluşturma açısından oldukça yol gösterici bir nitelik taşıyor.
İncelenen kitaplarda ortak temalar göze çarpıyor: sıkıntı, acı, gerilim, kimlik sorgulamaları ve cinsel şiddet… Bu ortaklık, Çelik’in özellikle belli bir edebi çizgi üzerinden ilerlediğini düşündürüyor. Yazıların büyük bölümünde, metne doğrudan geçilmeden önce okur farklı bir eserle, kavramla ya da bağlamla buluşturuluyor. Böylece Çelik, metni yalnızca içeriğiyle değil, taşıdığı anlam katmanlarıyla birlikte değerlendiriyor.
İlk yazı Derya Dönmez’in Sırça Kanatlar adlı öykü kitabına ayrılmış. Bu yazıda Turgut Uyar’ın “yaşayan kişilik” tanımına yapılan atıf, yazarın metni nasıl çok katmanlı biçimde okuduğunun bir göstergesi. Başka bir incelemede Paul Ricoeur’un metin ve özne ilişkisine değinmesi ise teorik arka planın yazılar boyunca titizlikle örüldüğünü gösteriyor.
Çelik’in eleştirel yaklaşımında öne çıkan kavramlar ve olgular arasında demans, panoptik dünya, terk depresyonu, novella formu, algofobi, palyatif toplum, faili meçhul olgusu, bütüncül psikoterapi, Vahdet-i Vücut anlayışı ve Çerkeş Sürgünü gibi geniş bir spektrum yer alıyor. Bu kavramlar metinleri edebi bağlamda olduğu kadar içtimaî ve ferdî açılardan da anlamlandırmak için kullanılıyor.
Yazarın referans verdiği düşünür ve yazarlar arasında ise şu isimler öne çıkıyor:
Adam Phillips, Avelina Lesper, Byung-Chul Han, Ghassan Kanafani, Jacques Rancière, James F. Masterson, Jonathan Culler, Marc Augé, Paul Ricoeur, Per Petterson, Pilar Quintana, Rita Felski, Sophokles, Vigdis Hjorth ve Virginia Woolf.
Bu çok yönlü referanslar, incelemelerin edebiyatın yanı sıra sosyoloji, psikoloji ve felsefe gibi disiplinlerle kesiştiğini gösteriyor. Bu da kitabın entelektüel gücünü ve kalitesini artıran önemli bir unsurdur.
Gülhan Tuba Çelik, Gökhan Yılmaz’ın Hevesin Kaçış Yönü, Ahmet Melih Karauğuz’un Sis Nasıl Dağılır, Erhan Genç’in Kimsenin Atlamadığı Balkonlar gibi eserlerinde de özgün okuma biçimini sürdürüyor.
Kitabı okudukça fark ettim ki, kendimi iyi bir okuyucu olarak görmeme rağmen bu 23 kitabın çoğu daha önce radarımda bile yoktu. Sadece Akif Hasan Kaya’nın Uzun ve Lacivert Günler, Emin Gürdamur’un Herkesten Sonra Gelen ve Âşık Şeytan Kör Talih, Ali Ayçil’in Sur Kenti Hikâyeleri gibi birkaç kitapla önceden tanışıklığım vardı. Bu keşfedilmemiş alan, kitap boyunca büyük bir okuma iştahı uyandırdı.
Çelik’in dikkatle ele aldığı diğer eserlerden bazıları şunlardır:
İlay Bilgili – Leyla Mektubum Eline Ulaştı mı?
Melisa Kesmez – Küçük Yuvarlak Taşlar
Mürüvvet Özpehlivan – Ciğerlerin Açıldığını
Mustafa Orman – Annem Gittiğinden Beri Çiçek Ekmiyoruz
Mehmet Erte – Sahipsiz Yüzler
Gülşen Funda – Yol Deriz Ona
Funda Özsoy – Bugün Güzel Şeyler Olacak
Utku Yıldırım – Hayatında Değil Yerin
Fatma İçyer – Teyzeler ve Maymunlar
Emin Gürdamur – Önce Biraz Ağladılar
Uğur Demircan – Örtü
Serkan Türk – Ausgang (Roman)
Erhan Genç – Biz de Boş Adam Değiliz
Akif Hasan Kaya – Kehanetin İlk Günü (Roman)
Nilay Erik – Bir Yere Yolcu
Ahmet Erkam Saraç – Battığımız Bataklar
Baran Güzel – Korkudan da Büyük Bir Şey
Kuddusi Demir – Yorgun Mermi
Ali Ayçil – Karşı Roman (Roman)
Sonuç olarak Kitaplar Üzerine Bir Kitap, edebiyat eleştirisini kuru bir çözümleme olmaktan çıkarıp çok katmanlı bir düşünce faaliyetine dönüştürüyor. Gülhan Tuba Çelik’in bu incelemeleri, hem yeni öykü kitaplarını tanımak hem de edebi metinlere farklı perspektiflerden yaklaşmak isteyenler için nitelikli bir başvuru kaynağı niteliğindedir.